“We willen de herinneringen aan Top Hat tonen aan de Antwerpenaar”

Archeologen legden recent een bijzonder stukje Antwerpse geschiedenis bloot: een deel van het kamp Top Hat op Linkeroever. Daar verzamelden Amerikaanse soldaten na de Tweede Wereldoorlog voor ze weer naar huis keerden. De vondsten vertellen ons iets over het kampleven. Ze tonen ook nieuwigheden die net na de oorlog vanuit de Verenigde Staten naar Europa kwamen.

Op 8 mei 1945 gaf nazi-Duitsland zich over. De oorlog was voorbij en op de Antwerpse Linkeroever bouwde men kamp Top Hat. Dat was bijzonder groot, maar liefst 170 hectare. Tussen 1 juni 1945 en 2 april 1946 passeerden er meer dan 270.000 Amerikaanse soldaten. Zij maakten deel uit van de geallieerde strijdkrachten die Europa bevrijdden. Toen de oorlog voorbij was, konden ze weer naar huis.

Voor ze per schip naar de Verenigde Staten konden terugkeren, verbleven ze een tot meerdere weken in het kamp. Naast tenten en metalen hutten, omvatte het kamp ook onder meer cinemazalen, restaurants, bars en een telefooncentrale. “Eigenlijk was dit een kleine stad naast Antwerpen”, vertelt Jef Vansweevelt, consulent archeologie bij de stad Antwerpen.

De werken aan de Oosterweelverbinding doen zowat 13 hectare van de zone van Top Hat definitief verdwijnen. Daarom schoot de dienst archeologie van de stad in actie. Samen met vrijwilligers werd dit deel van het kamp tussen januari en april 2021 zorgvuldig onderzocht.
 

Scheerschuim, armbandjes en veel kogels

“Onze vondsten kan je opdelen in twee groepen”, zegt Jef Vansweevelt. “Aan de ene kant zijn er de voorwerpen voor dagelijks gebruik. Denk maar aan grillplaten, stoven, tafelmateriaal en bestek, tandenborstels, scheermessen en scheerschuim. Zaken die toen heel nieuw waren, gebruiken we nu nog steeds: Gillette-scheerschuim, medicijnen van Pfizer of Coca Cola-flesjes. De boten die de soldaten kwamen ophalen, brachten die producten mee uit Amerika.”

“Aan de andere kant heb je de militaria, voorwerpen die gelinkt zijn aan de oorlog. Dat zijn bijvoorbeeld uniformknopen, eretekens, grote militaire messen, een pistool en heel veel kogels. Maar we vonden ook veel munten of souvenirs die soldaten meenamen, zoals een beeldje van Manneken Pis en een miniatuur-Eiffeltoren. Sommige soldaten maakten armbandjes uit vliegtuigmateriaal. Veel hadden ze in het kamp anders niet om handen. Eentje graveerde in een armbandje alle landen waar de oorlog hem naartoe had gebracht.”

“Hier en daar vonden we ook medailles of badges uit nazi-Duitsland. Misschien waren ze van Duitse krijgsgevangen die in Top Hat werkten. Of hadden Amerikaanse soldaten ze meegebracht van  het slagveld. Een badge met een hakenkruis was in de cement van een gebouw gegoten. Blijkbaar wilde iemand daar dringend van af.”

Explosieven onder grond

“We hebben de helft van de aangeduide zone onderzocht. Over het hele terrein maakten we sleuven. Die onderzochten we op minstens twee verschillende dieptes. Waar we veel voorwerpen vonden, gingen we uitgebreider zoeken. Helemaal zonder risico was dat niet. Er lagen immers nog explosieven en munitie onder de grond. DOVO, de ontmijningsdienst van het leger, moest een paar keer langskomen.”

“We kregen hulp van een enthousiaste groep vrijwillige metaaldetectoristen. Ze hebben veel ervaring met het terrein, sommigen doen er al dertig jaar opsporingen. Daarom kozen we ervoor om met hen samen te werken. Vroeger was er weinig belangstelling voor Top Hat. Het is mee dankzij hen dat dat veranderde.”

“Onze opgravingen konden rekenen op interesse uit de Verenigde Staten. We vonden hier verschillende dogtags, de identificatieplaatjes van Amerikaanse soldaten. Samen met de Amerikaanse ambassade willen we die zoveel mogelijk teruggeven aan de familie van de soldaten.”
 

Groeiende belangstelling

“De laatste jaren stijgt de interesse in archeologisch onderzoek van het recente verleden. Over de Eerste Wereldoorlog werd er al veel onderzoek gedaan, vooral in de Westhoek. Maar ook voor de Tweede Wereldoorlog groeit de belangstelling.” 

“Met het archeologisch onderzoek naar Top Hat willen we in beeld brengen hoe het kamp er uitzag. Voorwerpen die in een te slechte staat verkeren, kunnen we niet bewaren. Maar met de vondsten die we bijhouden, gaan we in de toekomst een expo organiseren. We willen die herinneringen aan Top Hat tonen aan de Antwerpenaar.” 
 

In onderstaande video krijg je een beeld van wat er zoals opgegraven werd.