De getuigen van de Tweede Wereldoorlog blijven niet eeuwig onder ons. We moeten dus andere kanalen zoeken om de herinnering levendig te houden. Auteur Aline Sax schrijft historische fictie- en non-fictieboeken. Op dinsdag 18 november vertelt ze hoe literatuur ons dichter bij de historische werkelijkheid kan brengen. Hier geeft ze alvast een voorsmaakje.
Om met de deur in huis te vallen: kan literatuur ons inderdaad helpen om de historische werkelijkheid beter te begrijpen?
“Niet alle historici zijn het met mij eens, maar ik ben ervan overtuigd dat we geschiedenis op verschillende manieren moeten proberen te begrijpen. Je hebt de grote tendensen, de cijfers en de feiten. Maar die volstaan volgens mij niet. We moeten ook de mensen van vroeger, hun motieven, hun beweegredenen, hun daden kunnen invoelen. En dat lukt volgens mij beter via literatuur dan via non-fictie. Het brengt ons op een emotionele manier iets bij, we komen veel dichter bij mensen van vroeger. Door in te gaan op de individuele beleving van een personage, denk ik dat je die geschiedenis op een diepgaandere manier begrijpt.”
Kan dat ook niet via bijvoorbeeld dagboeken van getuigen?
“Egodocumenten zoals dagboeken en autobiografieën zijn relatief schaars. En hoe ouder ze zijn, hoe eenzijdiger. Geschreven bronnen waren lang het voorrecht van de hogere klassen, zelfs tijdens de Eerste Wereldoorlog. Om de blinde vlekken in het bronnenmateriaal in te vullen, kan historische fictie helpen. De manier waarop de auteur van een historische roman die inleving invult, is wel heel belangrijk. Ik ben zelf historica en vertrek altijd vanuit historisch kritisch bronnenonderzoek.”
Naast jouw werk heb je ook boeken als Wil van Jeroen Olyslaegers. Zie jij een tendens naar meer historische romans?
“Historische romans zijn zo oud als de geschiedschrijving zelf. Ik denk niet dat ze een hype zijn. Wat ik in ons taalgebied wel zie, en heel erg toejuich, is dat er veel literaire historische romans zijn. Denk aan het werk van onder meer Stefan Hertmans, Erwin Mortier en Jeroen Olyslaegers. Het onderzoek is vaak degelijker waardoor de geschiedenis op een waarachtige manier wordt voorgesteld. Niet elke historische roman is natuurlijk even goed, maar dat geldt ook voor non-fictie.”
Je schrijft niet alleen, maar geeft ook lezingen. Merk je bij die contacten met je publiek hoe de Tweede Wereldoorlog vandaag leeft?
“Dat is heel verschillend. Als ik over mijn doctoraat over de Vlaamse collaboratie spreek, is dat vaak voor oudere mensen. Dan voel ik dat de collaboratie nog altijd geen afgesloten hoofdstuk is en de gemoederen blijft beroeren, verhitten zelfs. Bij lezingen voor jongeren, bijvoorbeeld over mijn voorlaatste roman Wat ons nog rest, is dat helemaal anders. Zij beschouwen de Tweede Wereldoorlog als een afgesloten historisch gegeven, maar leggen wel direct de parallel met wat er vandaag gebeurt.”
Helpen historische romans om die parallellen met vandaag te trekken?
“Absoluut. Waarom resoneert Wat ons nog rest zo bij jongeren? Dat is net omdat het verhaal niet achterhaald is en - helaas - relevant blijft. Ze zien de parallellen met Oekraïne of Gaza. Het is als historica makkelijker om een verhaal te vertellen over de Tweede Wereldoorlog, die achter de rug is en waarover veel meer informatie hebben. Door zo’n verhaal te vertellen, zeggen we ook iets over de dingen waar we vandaag mee worstelen. De jaren 30 en de periode onder Trump, die kan je bijna één op één met elkaar vergelijken. Fictie helpt je om die parallellen in te voelen. Raak je er op een emotioneel niveau bij betrokken, dan heeft dat een grotere impact, denk ik.”
“De mogelijkheden tot persoonlijk contact met overlevenden van de Tweede Wereldoorlog zullen wegvallen. Er is dus nood aan een andere manier om die verhalen aan jongeren te vertellen.”
Lezing 'Geschiedenis tussen feit en fictie' met Aline Sax
Dinsdag 18 november 2025, 19.30 uur
Bibliotheek Permeke, De Coninckplein 25-26, 2060 Antwerpen
6 euro (inclusief drankje achteraf)
Aline Sax publiceerde onder meer de versroman Wat ons nog rest, over de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog in Berlijn. Daarmee won ze in 2025 de Boon Literatuurprijs. In september verscheen haar nieuwste roman voor volwassenen Negentien Negentien, over het trauma van de Eerste Wereldoorlog.